Feiten over de kredietcrisis

De 13 belangrijkste conclusies uit vijf actuele onderzoeken:

1. Mkb-bedrijven krijgen nog steeds krediet van de bank
In weerwil van wat vaak wordt gedacht, krijgt het mkb (nog) nauwelijks minder financiering van de banken. Dat blijkt uit de Financieringsmonitor mkb van het Economisch Instituut voor het Midden- en kleinbedrijf (EIM), die in januari verscheen. In 2008 heeft 19% van de mkb-bedrijven financiering gezocht. In 72% van de gevallen werd de aanvraag toegewezen, 9% kreeg een lager bedrag en 6% van de aanvragen loopt nog. Het percentage afgewezen aanvragen is 12, slechts 1% meer dan in 2005. Bedrijven met 1 tot 9 werknemers lopen het vaakst tegen een afwijzing op (15%) en bedrijven met meer dan 10 werknemers het minst vaak (7%). Van de zzp’ers werd 9% afgewezen. Bij 25% van de zzp’ers loopt de aanvraag nog. Bij middelgrote bedrijven wordt 27% van de aanvragen gehonoreerd met een lager bedrag dan aangevraagd.

2. Veel mkb-bedrijven zoeken krediet in 2009
Uit de Financieringsmonitor mkb blijkt dat alleen al in de eerste helft van 2009 17% van de mkb-ondernemers verwacht een krediet aan te zullen vragen. Dat is relatief veel in vergelijking met de 19% die over heel 2008 financiering zocht. Gekeken naar sectoren valt op dat de financieringsbehoefte in de bouw sterk terugvalt.

3. Mkb schrapt tussen 16.000 en 50.000 banen in 2009
Het EIM berekent een daling van de werkgelegenheid in het mkb van tenminste 16.000 arbeidsplaatsen in 2009, na een banengroei van 67.000 in 2008. MKB-Nederland noemt in een persbericht deze schatting ‘uiterst voorzichtig’. Mede op basis van cijfers van het Economisch Instituut voor de Bouw schat MKB-Nederland het banenverlies op 30.000 tot 50.000. Voorzitter Loek Hermans bepleit een pakket van extra maatregelen van het kabinet om het bedrijfsleven te ondersteunen, waaronder het naar voren halen van investeringen in de infrastructuur.

4. Ondernemers negatiever over omzetontwikkeling
Mkb-bedrijven beoordelen de omzetontwikkeling in het vierde kwartaal 2008 minder positief dan in de eerdere kwartalen, en zijn niet optimistisch over het eerste kwartaal van 2009. Dat blijkt uit de studie Stemmingsbeeld mkb van het EIM, die in januari verscheen. In december beoordeelde 33% van de ondernemers de omzetontwikkeling in het vierde kwartaal als ‘licht positief’ en 31% als ‘neutraal’. Het kwartaal ervoor waren die cijfers nog 45 respectievelijk 26. Voor het eerste kwartaal van 2009 verwacht 38% een neutrale en 34% een licht negatieve omzetontwikkeling.

5. Veel ondernemers verwachten continuïteitsproblemen
42% van de mkb-ondernemers verwacht in 2009 in problemen voor de continuïteit van het bedrijf, zo blijkt uit het Stemmingsbeeld mkb. Dit percentage ligt het hoogst in de sectoren logies en maaltijden (55%) en bouw (51%). De sectoren industrie (31%) en verhuur en zakelijke dienstverlening (34%) zijn minder somber. Van de 42% verwacht een grote meerderheid van 37% ‘enigszins’ en 5% ‘in belangrijke mate’ problemen voor de continuïteit.

6. Afzet daalt licht in 2009
De afzet van het mkb zal naar verwachting van het EIM in 2009 dalen met 1,5%, na een groei van 2,0% in 2008. De buitenlandse afzet daalt iets minder (1,25%) dan de binnenlandse (1,5%). Dit blijkt uit het Algemeen Beeld van het mkb in 2008 en 2009 van het EIM. De grootste klappen vallen in de bouw (-4%), horeca (-3,5%), industrie (-2,75%) en autosector (-2,5%). Groei wordt er verwacht in de zorgsector (2,25%), transport en communicatie (0,75%) en de overige sectoren (0,5%).

7. Minder winst in 2009
De winst in het mkb daalt volgens het EIM in 2009 met 4%, na een stijging in 2008 met 2,75%. In de autosector, de industrie, de bouw en de groothandel valt de winst naar verwachting met meer dan 10% terug. Alleen de zorgsector heeft in 2009 een goed jaar, terwijl ook de persoonlijke dienstverlening een klein plusje laat zien. Alle andere sectoren zitten tussen de 0 en 10% in de min.

8. Economie krimpt
Volgens de tussentijdse prognose januari 2009 van de Europese Commissie zal de economische groei in Nederland in 2009 uitkomen op -2%, het eerste jaar van krimp sinds de crisis van 1981 en 1982. Vooral onder invloed van de Duitse economie, die met 2,3% krimpt, valt de Nederlandse krimp in 2009 iets groter uit dan het gemiddelde van de eurolanden (-1,9%). De VS krimpen met 1,6%, Japan met 2,4%, de EU als geheel met 1,8%. Sommige landen doen het slechter, het Verenigd Koninkrijk krimpt met 2,8% en Ierland zelfs met 5%.

9. Investeringen vallen terug
De bruto investeringen zullen volgens de Europese Commissie in 2009 dalen met 5,6%. In 2007 en 2008 stegen deze nog met 8,7% en 9,7%. In de eurozone dalen de investeringen met 9,2%, vooral door dalingen van 10% en meer in Ierland, Spanje, Portugal, Italië en Duitsland.

10. Inflatie daalt
De inflatie daalt in Nederland in 2009 naar 1,9% volgens de Europese Commissie. In de eurozone daalt de inflatie zelfs harder, naar 1,0%. In Spanje, Frankrijk, Duitsland en Ierland ligt de inflatie onder de 1%.

11. Overheidstekorten keren terug
Had Nederland in 2008 volgens de Europese Commissie nog een overschot van 1,1% op de begroting, in 2009 slaat dit om in een tekort van 1,4%, dat in 2010 oploopt naar 2,7%. Het deficit blijft daarmee binnen de grenzen van het Stabiliteitspact. In 2009 breken de tekorten van 7 van de 16 eurolanden door de EMU-grens van 3%. In 2010 geldt dat zelfs voor 10 van de 16 eurolanden. Op de zwaar door de kredietcrisis getroffen Britse eilanden lopen de tekorten dramatisch op, naar tegen de 10% (Groot-Brittannië) en zelfs 13% (Ierland). Ook Japan en de Verenigde Staten schieten diep in de rode cijfers.

12. Staatsschuld loopt op
In 2008 was er geen financieringstekort, maar nam wel de staatsschuld toe, als gevolg van de investeringen in ABN AMRO, Fortis Nederland, ING, Aegon en andere financiële instellingen. Naar schatting van de Europese Commissie groeide de schuld van 45,7 naar 57,3% van het bbp. De EMU-norm voor de staatsschuld is maximaal 60%. Nederland blijft hier volgens de prognoses binnen, met 53,2% in 2009 en 55,2% in 2010. Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië komen in 2010 boven de 70% van het BBP uit en België boven de 90%. Ook de VS en Japan hebben staatsschulden van (ver) boven de EMU-norm. De berekeningen van de Europese Commissie zijn gebaseerd op ongewijzigd beleid. Nieuwe steunoperaties aan financiële instellingen – die zich in alle landen kunnen voordoen en die in ondermeer Groot-Brittannië, Duitsland en België al hebben plaatsgevonden rondom de publicatiedatum van het rapport – zijn niet in de berekeningen meegeteld. Ook in ons eigen land zijn er geruchten over een aankomende nieuwe ronde van steun door de overheid aan de banken.

13. Overheid maakt winst op leningen aan banken
Hoewel de investeringen in financiële instellingen drukken op de staatsschuld, heeft minister Bos, in de woorden van zijn voorganger Zalm, ‘prima voorwaarden’ bedongen. De overheid leent geld aan de banken tegen een veel hogere rente dan die waarvoor de overheid zelf leent. Als de banken die balanssteun van de overheid gekregen hebben de kredietcrisis overleven, en daar ziet het naar uit, zullen alle reddingsoperaties uiteindelijk zeer winstgevend voor de overheid blijken.